Ένωση Επτανήσων: Ο ρόλος της Κεφαλονιάς

Τον Μαΐο του 1864 οι Κεφαλονίτες υποδέχθηκαν την Ένωση με πανηγυρισμούς. Στην υποστολή της αγγλικής σημαίας και την έπαρση της ελληνικής στην πλατεία Ενώσεως, εκεί όπου φύτευσαν το δέντρο της Ελευθερίας. Όλοι γέμισαν με εθνική υπερηφάνεια, όταν κατέφθασε η πρώτη ελληνική φρουρά.Τελέσθηκαν δοξολογίες, έγιναν ομιλίες ενώπιον πλήθους κόσμου, που ζητωκραύγαζε κρατώντας σημαίες.

 Τα επτάνησα είναι η πρώτη περιοχή που προσαρτάται στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος μετά την ολοκλήρωση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, χάρη στους επτανήσιους ριζοσπάστες που έδωσαν έναν ηρωϊκό αγώνα κατά της Αγγλικής αποικιοκρατίας, κατοχής ή “Προστασίας”, όπως την αποκαλούσαν επίσημα. Η Κεφαλονιά, υπήρξε το λίκνο του Ριζοσπαστικού αυτού κινήματος. “Το αγωνιστικό φρόνημα των Κεφαλλήνων δεν μπορούσε να χαλιναγωγηθεί, ούτε να υποκλιθεί άλλο σε στέμματα βασιλικά”, έγραφαν οι τοπικές εφημερίδες εκείνης της εποχής.

 Την ημέρα της Ένωσης με την Ελλάδα, ένας ανώνυμος χρονικογράφος σημείωνε: “Οι Άγγλοι εκάθησαν εις την Επτάνησον χρόνους 54, μήνας 8 και ημέραν μίαν.”

 Οι πρώτοι ριζοσπάστες στην Κεφαλονιά έκαναν την εμφάνισή τους μέσω προκηρύξεων και κρυφών ενεργειών και κατάφεραν να διοχετεύσουν το επαναστατικό πνεύμα στους νησιώτες. Δημιουργήθηκαν έτσι τα κατάλληλα ρεύματα αφύπνισης του λαού. Τα κατώτερα στρώματα των αγροτικών περιοχών βρήκαν τη σωτηρία προς την απελευθέρωση από την οικονομική εξαθλίωση και εκμετάλλευση. Οι αγρότες της Κεφαλονιάς ζούσαν σε άσχημες συνθήκες. Ο ιστορικός Γ. Μοσχόπουλος εξηγεί: “Όπως σε κάθε πολιτικοκοινωνική αλλαγή ο ρόλος της διανόησης είναι αποφασιστικός, παρόμοια και στον επτανησιακό χώρο. Υπό τις υπάρχουσες συνθήκες, η διανόηση κατανόησε τη μεγάλη ευθύνη της απέναντι σε ένα λαό που μπορεί να είχε μέσα του μεγάλες δυνάμεις, αλλά περίμενε ορισμένες ηγετικές μορφές για να τις απελευθερώσει.” Έμποροι, βιοτέχνες, τεχνίτες, καραβοκύρηδες και ναυτικοί, διανοούμενοι και τιτλούχοι ευρωπαϊκών πανεπιστημίων μαζί με τους πολυπληθείς αγρότες της Κεφαλονιάς συνέστησαν ένα ενιαίο μέτωπο κατά του Άγγλου κυρίαρχου και έγιναν οι συντελεστές του κινήματος.

 Το ζόρικο κεφαλονίτικο ταπεραμέντο δεν άργησε να οικειοποιηθεί τον αγώνα των ριζοσπαστών. “Εις Ριζοσπάστης Κεφαλλήν” δήλωνε τότε ενθουσιωδώς ο δημοσιογράφος, κριτικός και ιστορικός, Γεράσιμος Μαυρογιάννης, παραδέχοντας στη συνέχεια σε τοπική εφημερίδα, ότι είναι Ριζοσπάστης και πως όλοι σχεδόν στην Κεφαλονιά είναι Ριζοσπάστες. Το άρθρο του στην εφημερίδα, ήταν καθοριστικής σημασίας, ώστε η ιστορία του κινήματος να πάρει τον γνωστό δρόμο.

 Στο μέτωπο της αντίστασης, ηγετικό ρόλο έπαιξαν οι δύο ριζοσπάστες Ηλίας Ζερβός Ιακωβάτος και ο Ιωσήφ Μομφεράτος από την Κεφαλονιά. Ο Ζερβός, θαρραλέος μαχητής, πολιτικός και δημοσιογράφος, διαδραμάτισε τον σημαντικότερο ρόλο στον αγώνα για την Ένωση. Τα ίδια χαρακτηριστικά είχε και ο συνοδοιπόρος του. Ανυποχώρητος, δημοσιογράφος, αδιάφθορος, ιδεολόγος, ρομαντικός.

 Για τους Κεφαλονίτες ήγετες του κινήματος ήταν πάνω από όλα η ελευθερία. Ο Ζερβός είχε τονίσει χαρακτηριστικά, σε υπόμνημά του προς την Ιόνια Βουλή, πως “όπου ξένος βασιλεύει, τα πάντα είναι ψεύδος και σκιά, ο νόμος είναι ενέδρα, η δικαιοσύνη σκευωρία, η αρετή έγκλημα, η ελευθερία κακούργημα”.

 Δημοσιευμένη μελέτη του Συνδέσμου Φιλολόγων Κεφαλονιάς – Ιθάκης αναφέρει, πως το κίνημα διακήρυσσε την Εθνική Ανεξαρτησία ως κοινωνικό προσόν, φυσικό και αναγκαίο, ως ιερό καθήκον.

“Ηταν το πρώτιστον και αρχικόν βήμα.”

 Η Δρ. Αγγελική Γιαννάτου έχει τονίσει σε άρθρο της, πως οι Ριζοσπάστες ήταν εκείνοι που έθεσαν τα θεμέλια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα στα Επτάνησα. Όπως λέει, επιδίωξαν την εθνική αποκατάσταση με κοινωνικά αιτήματα και βελτίωση των όρων ζωής των κατοίκων των νησιών. Σύνθημα τους ήταν εκείνο της Γαλλικής Επανάστασης για Ελευθερία, Ισότητα και Αδελφότητα. Και πέτυχαν. Διαπέρασαν κάθε μορφή πνευματικής και πολιτικής δράσης των κατοίκων των νησιών.

 Σύμφωνα με την Δρ. Γιαννάτου και οι πρώτες εφημερίδες γεννήθηκαν στην Κεφαλονιά, το 1849. “Ο Φιλελεύθερος” και “η Αναγέννησις”. Η δεύτερη χάραξε την ελληνική δημοσιογραφία, με την ποιότητα της. Ενώ με την δημοκρατική πένα του εκδότη της σφράγισε ριζοσπαστικά πολιτικά οράματα, όπως εκείνα της ισότητας και της αβασίλευτης δημοκρατίας.

 Ο Ζερβός μαζί με τον Μομφερράτο και τον ιερέα Παΐσιο Μεταξά, στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας “Ο Φιλελεύθερος”, που κυκλοφόρησε στις 19 Φεβρουαρίου 1849, έγραψε χαρακτηριστικά: “Θέλομεν τω όντι να γίνωμεν και ουχί να λεγώμεθα απλώς Έλληνες. Θέλομεν να ενωθώμεν εις έν έθνος, αληθώς ελεύθερον και ανεξάρτητον, μεθ’ όλης της ελληνικής φυλής.”

 Ο συγγραφέας Γιώργος Καραμπελιάς σημειώνει πως “οι Επτανήσιοι αγωνίστηκαν σθεναρά για να διατηρήσουν την ταυτότητά τους, ιδιαίτερα στο θρησκευτικό και το γλωσσικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, μετέχοντας εν μέρει στον δυτικό πολιτισμό ή τουλάχιστον αναπτυσσόμενοι μέσα στο κλίμα του, θα αποτελέσουν το παρατηρητήριο του ελληνισμού προς τη Δύση”. Κάνει επίσης λόγο για “θαύμα” του Κεφαλονίτικου ριζοσπαστισμού στον 19ο αιώνα. Και εξηγεί: “Η πυκνότητα των κοινωνικών και πολιτικών αγώνων και το υψηλό πνευματικό επίπεδο καθιστούν τα Επτάνησα μια εξαιρετικά ιδιαίτερη περίπτωση. Η γενικότερη συμβολή της Επτανήσου στην πνευματική κίνηση της χώρας θα είναι ανεκτίμητη. Λόγιοι και διαφωτιστές όπως ο Κεφαλλονίτης Βικέντιος Δαμωδός, συγγραφείς όπως ο Τερτσέτης και ο Πολυλάς, ποιητές και λογοτέχνες όπως ο Κάλβος, ο Σολωμός και ο Βαλαωρίτης, πολιτικοί όπως ο Καποδίστριας, θα βρεθούν στην πρώτη γραμμή της ελληνικής πνευματικής ζωής. Εδώ, στα Ιόνια Νησιά, θα διατηρηθεί και μια όαση δημοτικισμού, όταν στο ελλαδικό κράτος θα πνέει ο άνεμος της επιστροφής στην αττική διάλεκτο.”

Ιστορικά, ο ρόλος της Κεφαλονιάς δεν υμνείται μόνο για το 1864 και την Ένωση των Επτανήσων με την Ελλάδα. Στην εφημερίδα “Η βοή της Πυλάρου” τονίζεται ξεκάθαρα ο καθοριστικός ρόλος των Κεφαλονιτών στην επιτυχημένη έκβαση της Επανάστασης του 1821. “Η Κεφαλλονίτικη ναυτιλία παρουσίαζε μεγάλη άνοδο. Την δεκαετία του 1810 είχε φτάσει τα 113 μεγάλαποντοπόρα σκάφη!” Στον αγώνα της Επανάστασης έσπευσαν να συμμετάσχουν αρκετοί Κεφαλονίτες πλοιοκτήτες και πλοίαρχοι. Από το αρχειακό υλικό διαπιστώνεται, πως η πρώτη σύγκρουση της Επανάστασης του 1821 στο υγρό στοιχείο έγινε στον Προύθο με επικεφαλής τον γενναίο Κεφαλλονίτη πλοίαρχο Ανδρέα Σφαέλο.

Το όραμα των Ριζοσπαστών για κοινωνική αλλαγή παραμένει διαχρονικό. Όμοιο του δεν γνώρισε η Ελλάδα, σύμφωνα με ιστορικούς αναλυτές. Είναι προτροπή για συσπείρωση και αντιμετώπιση ενός ιδιότυπου ακήρυκτου πολέμου, οι δυνάμεις του οποίου μπορεί να μην είναι άμεσα ορατές, ενός πολέμου σταδιακής φθοράς και διαφθοράς. Οι στίχοι του Κεφαλονίτη ποιητή Γεωργίου Μολφέτα, εμπνευσμένοι από τους αγώνες των συμπατριωτών του είναι άκρως διαδακτικοί: “Οι νέοι π’ ανασταίνονται, να μην αλησμονάνε, πως αν ελεύτερη ζωή σαν Έλληνες περνάνε, σ’ εκείνους την οφείλουνε τους γέροντες προμάχους, που δέσμιοι, σε φυλακές και εξόριστοι σε βράχους, ακλόνητοι στο αίσθημα και στην πεποίθησή τους, επάλαισαν και εδείξανε μεγάλο το νησί τους.”