Η Ιθάκη, το νησί του Οδυσσέα, φημίζεται για την απαράμιλλη ομορφιά της και τον μυθικό της χαρακτήρα. Το καλοκαίρι, οι ακτές της γεμίζουν από τουρίστες που μαγεύονται από το γαλάζιο της θάλασσας και τη γαλήνη του τοπίου. Όμως, τι συμβαίνει όταν τα φώτα του καλοκαιριού σβήσουν; Τι απομένει όταν το νησί πέσει σε χειμερία νάρκη, μακριά από τις αντηχήσεις τουριστών και τη φασαρία των πολυσύχναστων δρόμων;
Ο χειμώνας στην Ιθάκη είναι μια εποχή βαθιάς ησυχίας, σχεδόν μυσταγωγίας. Είναι η στιγμή που το νησί επιστρέφει στους δικούς του ρυθμούς, αποκαλύπτοντας έναν διαφορετικό κόσμο, γεμάτο προκλήσεις και ευκαιρίες. Περπατώντας στα στενά δρομάκια του Βαθέως τον Δεκέμβρη, η ζωή μοιάζει να κυλά πιο αργά, πιο ήσυχα, αλλά όχι χωρίς την καθημερινή της σπίθα.
Από την πολυκοσμία στην… απομόνωση
Ο χειμώνας στην Ιθάκη σημαίνει απομόνωση. Τα περισσότερα καταστήματα έχουν κατεβάσει ρολά. Οι τουριστικές επιχειρήσεις, που ζωντανεύουν το νησί από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο, τώρα σιγούν. Στο Βαθύ, μόλις δύο ψησταριές παραμένουν ανοιχτές για όσους θέλουν να φάνε έξω. Οι περισσότεροι κάτοικοι περνούν τον χρόνο τους στο σπίτι ή στις μικρές παρέες τους, μακριά από τη φασαρία της τουριστικής περιόδου, ενώ δεν είναι λίγοι εκείνοι που επενδύουν τις ελεύθερες ώρες τους σε μια δημιουργική δραστηριότητα στο πλαίσιο κάποιου συλλόγου ή σωματείου του νησιού (διαβάστε περισσότερα). Εμείς μιλήσαμε με μερικούς κατοίκους του νησιού και παραθέτουμε μέσα από τα δικά τους μάτια τη ζωή στην Ιθάκη μετά το πέρας του θέρους.
Το παν είναι να βλέπεις το ποτήρι μισογεμάτο, όπως ο κ. Χρήστος Μανωλόπουλος που συμμετέχει σε πολλές δραστηριότητες του νησιού και είναι ιδιαιτέρως ενεργός. «Εγώ, επειδή ασχολούμαι με το κυνήγι, το ψάρεμα και την αθλητική ομάδα «ΠΡΟΟΔΟΣ ΙΘΑΚΗΣ» έχω γεμάτο πρόγραμμα». Αναμφίβολα, η φύση της Ιθάκης αποτελεί καταφύγιο. «Η Ιθάκη τον χειμώνα είναι σαν παιδική χαρά για όσους αγαπούν την ηρεμία και τη φύση», λέει ο κ. Γιώργος Λιλάς, ιδιοκτήτης του μοναδικού καταδυτικού κέντρου του νησιού.
«Φυσικά, αν ο καιρός το επιτρέπει θα βγω και για έναν καφέ ή ποτό σε κάποιο από τα λίγα μαγαζιά της Ιθάκης που παραμένουν ανοιχτά τον χειμώνα». Μάλιστα, ο κ. Μανωλόπουλος σπεύδει να συγχαρεί τους εν λόγω επιχειρηματίες για την κίνησή τους να στηρίξουν την κοινωνική ζωή των ντόπιων τον χειμώνα. «Αυτοί που έχουν τα μαγαζιά είναι μόνιμοι κάτοικοι, και όσοι τα κρατούν ανοιχτά τους θεωρώ πολύ σωστούς επαγγελματίες· τραβάνε κι αυτοί το κουπί τους αυτούς τους μήνες. Πολλά από αυτά, βέβαια, τις καθημερινές δεν ανοίγουν».
Γεμάτο είναι και το πρόγραμμα του κ. Αλέξανδρου Ταφλαμπά, ο οποίος είναι ένας εκ των πέντε δικηγόρων που υπάρχουν στο νησί, και διατελεί δημοτικός σύμβουλος επί τρεις δεκαετίες. «Δουλειά ως δικηγόροι έχουμε και αρκετή μάλιστα γιατί ασχολούμαστε περισσότερο με το κτηματολόγιο, και όπως είναι γνωστό το νησί συγκεντρώνει μεγάλο ενδιάφερον αγοροπωλησίας. Βέβαια, το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων ασχολείται με τον τουρισμό, άρα τον χειμώνα μένει χωρίς δουλειά», εξηγεί ο ίδιος.
Οι προκλήσεις του χειμώνα & οι δράσεις αλληλεγγύης
«Σκληρός είναι ο χειμώνας στη Ιθάκη», αναφέρει ο κ. Τηλέμαχος Γκαβανόζης κάνοντας λόγο μεταξύ άλλων για τις δυσκολίες στη μετακίνηση και τη συγκοινωνία, όπως επίσης και στην έλλειψη μαγαζιών εστίασης, γεγονός που επηρεάζει την κοινωνική ζωή.
Με τη σειρά του ο κ. Μανωλόπουλος, που εργάζεται στην αστυνομία του νησιού από το 1988, περιγράφει σχετικά πως: «είμαστε 9 αστυνομικοί στο Βαθύ για όλο το νησί. Δεν έχουμε σοβαρά περιστατικά· λίγα θέματα διαταραχών, κάποια τροχαία, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες. Δεν έχουμε εγκληματικές ενέργειες· τέτοια περιστατικά σπανίζουν. Οι συγκοινωνίες είναι περιορισμένες και, αν προκύψει κάτι επείγον, η διακομιδή στην Κεφαλονιά είναι η μόνη λύση». Γενικότερα, το ζήτημα της ανασφάλειας αναφορικά με τα θέματα υγείας είναι πολύ υψηλά στην ιεραρχία των ανησυχιών για όλους τους κατοίκους.
Όσον αφορά τους νεότερους κατοίκους του νησιού, οι ντόπιοι έχουν προνοήσει και έτσι υπάρχουν πολλές αθλητικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες για τα παιδιά τους. Ωστόσο, το βασικό θέμα εδώ εδράζεται στο για πόσα χρόνια θα υπάρχουν ακόμη πολλά παιδιά στο νησί. «Ένα παιδί μπορεί να κάνει πάρα πολλά εδώ. Μπορεί να αθληθεί, να πάει να μάθει χορό, να έρθει στην ομάδα θεάτρου και κινηματογράφου, αν μένει στο Βαθύ. Αν μένει στη Βόρεια Ιθάκη, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα. Φροντιστήρια και δασκάλους έχουμε στο νησί, λίγες ειδικότητες μας λείπουν. Οι δάσκαλοι στο νησί είναι κάμποσοι, το 90% των καθηγητών είναι ντόπιοι και έμειναν μόνιμα στο νησί όπου έχουμε δύο δημοτικά σχολεία· μάλιστα στο Βαθύ έχει κόσμο, ενώ στον Σταυρό σιγά σιγά αρχίζει να μην έχει παιδιά», αναφέρει ο κ. Ταφλαμπάς.
Αν κάτι ξεχωρίζει στην Ιθάκη τον χειμώνα, είναι η έννοια της κοινότητας!
Οι σύλλογοι, τα σωματεία και οι διαφόρων ειδών δράσεις και πρωτοβουλίες που διατρέχουν το νησί είναι συγκινητικές σε αριθμό αλλά και σε συναισθηματική θέρμη των ντόπιων. Όμως, εξίσου σημαντική -και κατιτίς περισσότερο- είναι η αλληλεγγύη μεταξύ των κατοίκων.
Οι ανησυχίες γύρω από ζητήματα ιατρικής φύσεως είναι έντονες και δικαιολογημένες αν αναλογιστούμε πως στο νησί λειτουργεί ένα μόνο κέντρο υγείας και από κει και πέρα οι ασθενείς θα πρέπει να μεταφέρονται με σκάφος -ασθενοφόρο του λιμενικού στο νοσοκομείο στην Κεφαλονιά, στις επείγουσες περιπτώσεις. Σε όλα τα υπόλοιπα μη έκτακτα περιστατικά, οι πολίτες οφείλουν να μετακινούνται με μέσα, όπως το πλοίο της γραμμής, με ό,τι αυτό συνεπάγεται τους χειμερινούς μήνες. Αυτό το πρόβλημα έγινε ιδιαιτέρως ορατό σε περιόδους οικονομικής κρίσης και κάπως έτσι δημιουργήθηκε το κοινωνικό ιατρείο με σκοπό να απαλύνει την ταλαιπωρία και την οικονομική επιβάρυνση των κατοίκων παρέχοντάς τους ανά τακτά χρονικά διαστήματα πολύτιμες ιατρικές υπηρεσίες χωρίς κόστος. Πιο συγκεκριμένα, όπως μας εξηγεί η κα. Ουρανία Λουκά, αντιδήμαρχος Κοινωνικής Πολιτικής και Πρόνοιας του Δήμου Ιθάκης, η οποία είναι επίσης γιατρός και υπεύθυνη του Κοινωνικού Ιατρείου, «η σκέψη μας ως δήμος ήταν να δημιουργήσουμε μια δομή με εθελοντική βάση, που να φέρνουμε γιατρούς και να καλύπτουμε εμείς τα έξοδα. Το κοινωνικό ιατρείο ξεκίνησε το 2016 για να καλύψει τις ανάγκες των οικονομικά ασθενέστερων. Ουσιαστικά, ενισχύουμε το Κέντρο Υγείας με εθελοντικές δράσεις». Πρόκειται για έναν χώρο επανδρωμένο με ιατρικές κλίνες και φορητά μηχανήματα, όπως στηθοσκόπιο και μικροσκόπιο. Από κει και πέρα, οι γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων που επισκέπτονται το νησί -εθελοντικά- φέρνουν μαζί τους τα δικά τους ιατρικά εργαλεία. Τη δράση του κοινωνικού ιατρείου στηρίζουν 14 εθελοντές κάτοικοι του νησιού.
Αξίζει να τονιστεί, πως όπως μας ανέφερε η κα. Λουκά, πέρα από τις επισκέψεις των γιατρών, στο νησί πραγματοποιούνται και μαθήματα πρώτων βοηθειών από ομάδες του ΕΚΑΒ, ενώ παράδειγμα προς μίμηση αποτελεί το γεγονός πως όλα τα χωριά της Ιθάκης έχουν επανδρωθεί με φορητούς απινιδωτές. Η κοινωνική ευαισθησία του δήμου, δεν εξαντλείται στον ιατρείο καθώς στο νησί υπάρχει και κοινωνικό παντοπωλείο προκειμένου να προσφέρει βοήθεια στος ανθρώπους που βρίσκονται κάτω από το όριο της φτώχειας. «Ο δήμος όπου μπορεί βάζει πλάτη και εξυπηρετεί τους δημότες. Αυτήν τη στιγμή καλύπτουμε 30 νοικοκυριά. Κάθε 6 μήνες ανανεώνουμε τις αιτήσεις. Τα βοηθήματα αφορούν τα πάντα, από είδη καθαριότητας του σπιτιού, τρόφιμα, γάλατα, λάδια, όσπρια, ζυμαρικά, σαμπουάν, κρέατα. Ό,τι μπορεί να χρειαστεί μια οικογένεια για να τραφεί. Σε κάθε περίπτωση αυτό που πρέπει να τονίσουμε είναι πως πρόκειται για βοήθεια, δεν λύνουμε δυστυχώς το βιοποριστικό τους πρόβλημα», τονίζει η κα. Λουκά.
Επιχειρηματικές ευκαιρίες και το μέλλον στην Ιθάκη
Η εργασία είναι περιορισμένη τον χειμώνα στο νησί καθώς η Ιθάκη, όπως μας λένε οι ίδιοι οι κάτοικοι βασίζει την οικονομία της στον τουρισμό, επομένως τον χειμώνα οι περισσότεροι κάτοικοι μένουν χωρίς εργασία και ασχολούνται κυρίως με αγροτικές εργασίες, ενώ πολλοί επιλέγουν να φύγουν από το νησί τους χειμερινούς μήνες και να επανέλθουν το καλοκαίρι.
Βέβαια, πάντα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις που αδυνατούν να αποχωριστούν το νησί. Για παράδειγμα, ο κ. Λιλάς, αν και έφυγε από την Ιθάκη πριν χρόνια για σπουδές, αποφάσισε να επιστρέψει στο νησί και να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά ανοίγοντας ένα καταδυτικό κέντρο. «Γεννήθηκα στο Βαθύ, έφυγα για σπουδές και επέστρεψα στα 28. Από τη στιγμή που έφυγα, είχα σκοπό να επιστρέψω στην Ιθάκη. Όταν μου ήρθε η ιδέα για τις καταδύσεις, πήρα την απόφαση να γυρίσω πίσω. Η αλήθεια είναι ότι, για να κάνεις κάτι στην Ιθάκη, βοηθάει πολύ να είσαι ντόπιος. Το να έρθει κάποιος να επενδύσει εδώ είναι δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Σήμερα, στα 40 μου χρόνια, είμαι χαρούμενος με την επιλογή μου. Η αλήθεια είναι πως για να κάνεις κάτι στην Ιθάκη, βοηθάει πολύ να είσαι ντόπιος. Το να έρθει κάποιος από άλλο μέρος και να επενδύσει στο νησί είναι δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Εγώ θα έλεγα πως όποιος σκέφτεται να επιστρέψει στο νησί πρέπει να έχει ένα πλάνο. Το νησί έχει ανάγκη από γιατρούς και μηχανικούς, και όσοι ήρθαν εδώ από άλλα μέρη τα κατάφεραν μια χαρά».
Ωστόσο, αυτό που μας μετέφεραν οι περισσότεροι κάτοικοι είναι πως οι νεότερες γενιές επιλέγουν τα αστικά κέντρα. «Έναν νέο άνθρωπο δεν τον κρατάει το νησί. Επειδή είμαι κοντά στη νεολαία, βλέπω πως τα περισσότερα παιδιά θέλουν απλώς να τελειώσουν το Λύκειο και να φύγουν για να σπουδάσουν. Η νεολαία είναι πολύ λίγη. Το νησί είναι καθαρά τουριστικό. Από τα τέλη Απριλίου έως και τα τέλη Οκτωβρίου, ο καθένας μπορεί να βρει δουλειά. Βέβαια, τους υπόλοιπους μήνες η Ιθάκη είναι “νεκρή”. Μετά, όσοι μένουν ασχολούνται ως οικοδόμοι, υδραυλικοί, ηλεκτρολόγοι ή με τις ελιές και τα χωράφια», αναφέρει ο κ. Μανωλόπουλος.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να γίνει αναφορά και στη έλλειψη κατοικιών που υπάρχει στο νησί γεγονός που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για να έρθει κάποιος στην Ιθάκη να ζήσει. «Σπίτια δεν υπάρχουν, και κάποιος δύσκολα μπορεί να βρει ένα σπίτι να νοικιάσει. Αν ένα σπίτι είναι σε καλή κατάσταση, το νοικιάζουν για Airbnb», εξηγεί ο κ. Λιλάς.
Φυσικά, στον επίγειο παράδεισο του Ιονίου, πάντα θα αναδύονται ευκαιρίες για όσα άτομα θέλουν να τις εκμεταλλευτούν. «Υπάρχουν ευκαιρίες στο νησί για τους νέους, αρκεί να θέλουν», λέει η κα. Μαυρομάτη Ουρανία, μόνιμη κάτοικος του Βαθέως. «Βέβαια, για όσους είναι από πανεπιστήμιο, τα πράγματα είναι πιο δύσκολα για να βρουν κάτι πάνω στο αντικείμενό τους. Σε κάθε περίπτωση είναι ένας αναπτυσσόμενος τόπος, και σίγουρα υπάρχουν προοπτικές». Χαρακτηριστκό παράδειγμα αποτελεί η απόφαση των παδιών μιας μόνιμης κατοίκου του νησιού που όπως μας λέει «τα παιδια μου επέλεξαν να μείνουν στο νησί, μόνιμα εν γνώσει τους. Βρίσκουν διεξόδους και ενδιαφέροντα. Η αλήθεια ειναι πως γίνεται μια σοβαρή και οργανωμένη προσπάθεια και από τον δήμο και από τους φορείς του τόπου για να εμπλουτίζεται ο χειμώνας».
Τέλος, από τη μεριά του ο κ. Γκαβανόζης εξυμνεί την Ιθάκη αλλά θέτει παράλληλα και προϋποθέσεις για να μπορέσει κάποιος/α να εκτιμήσει την ομορφιά της και να ζήσει εκεί. «Αν κάποιος είναι συνειδητοποιημένος και η ηλικία του είναι μεγαλύτερη των 18, τότε ναι, μπορεί να ζήσει εδώ. Είναι ιδανικό μέρος για οικογένειες και παιδιά, προσφέροντας ένα ήρεμο και υγιές περιβάλλον».
Ισορροπία αντιθέσεων
Ο χειμώνας στην Ιθάκη είναι μια εποχή αντιθέσεων. Από τη μια, υπάρχει η ηρεμία, η ασφάλεια και η αίσθηση κοινότητας. Από την άλλη, υπάρχουν προκλήσεις, όπως η απομόνωση, οι ελλιπείς υποδομές και η έλλειψη κοινωνικοποίησης.
Ωστόσο, μέσα στη σιωπή του χειμώνα, η Ιθάκη βρίσκει έναν δικό της ρυθμό. Είναι μια εποχή αυτογνωσίας, όπου οι κάτοικοι έρχονται πιο κοντά στη φύση και ο ένας στον άλλο. Για όσους μένουν, η Ιθάκη δεν είναι απλώς ένας τόπος διαμονής· είναι ένα σπίτι που απαιτεί αφοσίωση, αλλά προσφέρει ανταμοιβή με την ομορφιά και την αυθεντικότητά της.
Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι.
Χωρίς αυτήν δεν θα ’βγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες η Ιθάκες τί σημαίνουν.
Greek 
English