Μακροχρόνιο πρόβλημα δίχως επίλυση έχει γίνει η παρουσία των ελεύθερων αλόγων του Αίνου σε κατοικημένες περιοχές της Κεφαλονιάς δυσχεραίνοντας σημαντικά την καθημερινότητα των κατοίκων. Οι τοπικές κοινωνίες τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις σε διάφορους τομείς που θα εξετάσουμε στη συνέχεια του ρεπορτάζ και οι οποίες επιδεινώνονται τους θερινούς μήνες που ο πληθυσμός στο νησί πολλαπλασιάζεται. Η μη εύρεση λύσης για αυτό το ζήτημα, οφείλεται σύμφωνα με το ρεπορτάζ του thekefalonianglobe.gr, σε ένα νομοθετικό κενό που προέκυψε πριν από περίπου 12 μήνες, αφήνοντας ουσιαστικά τα ελεύθερα άλογα «στον αέρα» με την έννοια πως δεν εντάσσονται στις αρμοδιότητες κάποιου συγκεκριμένου φορέα. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει κάποιος φορέας υπεύθυνος να αποφανθεί τι μέλλει γενέσθαι για αυτήν την περίπτωση.
Υπενθυμίζεται, πως στο thekefalonianglobe.gr, είχε δημοσιευτεί ρεπορτάζ για το συγκεκριμένο ζήτημα που απασχολεί κυρίως τους κατοίκους των περιοχών Μαυράτων, Χιονάτων, Βαλιεριάνων, Μαρκοπούλου και Θηράμονα τον Μάρτιο του 2024. Έτσι, λίγους μόλις μήνες μετά, επανερχομάστε για να καταγράψουμε ποια είναι η κατάσταση σήμερα και τι έχει συμβεί στο μεσοδιάστημα παραθέτοντας, μεταξύ άλλων, τα ευρήματα και τις προτάσεις της επιστημονικής μελέτης που διεξήχθη από το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ για λογαριασμό του ΟΦΥΠΕΚΑ.
Η προέλευση και η ιστορία των αλόγων του Αίνου
Τα άλογα του Αίνου (Equus caballus) ανήκουν στον ορεινό τύπο του ελληνικού αλόγου και κατάγονται από άλογα της φυλής Πίνδου που προμηθεύονταν οι κάτοικοι της περιοχής από ζωοπανηγύρεις της Αιτωλοακαρνανίας (Κεφαλόβρυσο) και της Άρτας (Μενεγάτος 1995). Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι χωρικοί που είχαν τα αγροκτήματά τους στις πλαγιές του βουνού, άφηναν τα άλογά τους ελεύθερα, για να μην τα συντηρούν οικονομικά. Τα άλογα αυτά κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκαν τελείως στην τύχη τους και διατηρήθηκαν μέχρι και σήμερα σε αγέλες. Η διαβίωσή τους στις σκληρές συνθήκες της περιοχής τα βοήθησαν να δημιουργήσουν ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά: ύψος 1,15 – 2,25 μ., χαίτη και ουρά πυκνή, στήθος στενό και βαθύ. Τα συνήθη χρώματα των αλόγων είναι σκούρο καφέ, μαύρο, ανοιχτό καφέ και άσπρο. Ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου δείχνει έντονο ενδιαφέρον για την προστασία και τη διατήρηση αυτού του ιδιαίτερου πληθυσμού αλόγων της Κεφαλονιάς.
Παράλληλα, σύμφωνα με τον κ. Μιχάλη Ξανθάκο, Δασολόγο και Αναπληρωτή Προϊστάμενο της Μονάδας Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Ζακύνθου και Ιονίων Νήσων του ΟΦΥΠΕΚΑ, ο Οργανισμός έχει αναλάβει πολλές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του ζητήματος των αλόγων. Μεταξύ αυτών, περιλαμβάνονται δράσεις για τη σίτιση των ζώων, προσπάθειες απομάκρυνσής τους από κατοικημένες περιοχές και η υποβολή προτάσεων για χρηματοδότηση μέσω προγραμμάτων ΕΣΠΑ. Η ανάγκη για δράση είναι επιτακτική και, όπως τονίζει ο κ. Ξανθάκος, έχει ήδη ξεκινήσει μια συντονισμένη προσπάθεια για την επίλυση του ζητήματος.
Μιλώντας για το χρονικό της υπόθεσης, όλα τα άλογα βρισκόντουσαν στο βουνό του Αίνου, ωστόσο τα τελευταία χρόνια, κάποια από αυτά τα άλογα μετακινήθηκαν σε πιο χαμηλά υψόμετρα σε μια προσπάθεια να αναζητήσουν νερό και τροφή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, να παραμένουν ακόμη και σήμερα εντός κατοικημένων περιοχών. «Να σας πω δυο πράγματα για την ιστορία της κατάστασης. Αυτά τα άλογα ήταν πάντοτε πάνω στο βουνό, στην Ι.Μ. Ζωοδόχου Πηγής. Κάποια στιγμή κατέβηκαν πιο χαμηλά, επειδή δε βρίσκανε τροφή πάνω στο βουνό και σμίξανε και με κάποια ντόπια άλογα που ήταν ελεύθερα και πολλαπλασιάζονται συνεχώς. Αυτή η κατάσταση στη δική μας περιοχή είναι γύρω στα 4 χρόνια», αναφέρει ο Ιωάννης Χούνος, πρόεδρος της κοινότητας Μαυράτων.
Η παρουσία τους εκεί και η συνύπαρξη μαζί με τους ανθρώπους ανοίγει πολλαπλά μέτωπα συζητήσεων που εκτείνονται από το κομμάτι των καταστροφών της περιουσίας έως την ασφάλεια και τη περιβαλλοντική ρύπανση.
Τα καθημερινά προβλήματα από την παρουσία των αλόγων
Σε επικοινωνία που είχαμε με τους τοπικούς φορείς, έγινε αμέσως αντιληπτό πως το ζήτημα παραμένει άλυτο και ουσιαστικά δεν έχει ληφθεί κάποια απόφαση και ούτε υπάρχει ξεκάθαρη εικόνα για το πότε θα επιλυθεί. Ωστόσο, οι κάτοικοι των περιοχών, αν και οι περισσότεροι είναι φιλικά διακείμενοι απέναντι στα άλογα, δε κρύβουν το γεγονός πως ταλαιπωρούνται αρκετά και σε πολλαπλά επίπεδα από την παρουσία τους.
«Τα άλογα προκαλούν σοβαρές ζημιές στις περιουσίες στην περιοχή μας, καθώς εισέρχονται σε αυλές, προαύλια εκκλησιών, καταστρέφουν λουλούδια και καλλιέργειες, ενώ ο κίνδυνος ατυχημάτων παραμένει αυξημένος, όχι μόνο με τα αυτοκίνητα, αλλά γενικότερα» περιγράφει σχετικά ο κ. Δημήτρης Κοτροκόης, πρόεδρος της Κοινότητας Χιονάτων. Ο ίδιος προσθέτει πως τα άλογα, αν και είναι συμπαθέστατα, πολλές φορές συμπεριφέρονται ανεξέλεγκτα και έχουν τύχει περιστατικά όπου τρέχουν προς τους ανθρώπους που βρίσκουν στο δρόμο τους. Ευτυχώς, μέχρι στιγμής δεν έχουν σημειωθεί τραυματισμοί, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει. Επιπλέον, ο κ. Κοτροκόης θίγει και το ζήτημα της ρύπανσης από τα περιττώματα των αλόγων, επισημαίνοντας ότι οι δρόμοι, οι αυλές, οι παιδικές χαρές και οι εκκλησίες στα χωριά είναι γεμάτες από αυτά, δημιουργώντας προβλήματα υγιεινής και καθαριότητας. Ανάλογη εικόνα, από τη μεριά του, εκράζει ο κ. Χούνος επισημαίνοντας πως η κατάσταση επιδεινώνεται από την ρύπανση που προκαλούν με τις ακαθαρσίες τους, καθώς «μπαίνουν μέσα στις αυλές, ξυπνάμε το πρωί και τα βρίσκουμε κάτω από τα παράθυρά μας να τρώνε τα λουλούδια». Η επιθετική συμπεριφορά τους, προπαντός όταν ζευρώνουν, προσθέτει ακόμα περισσότερες προκλήσεις στην ήδη επιβαρυμένη κατάσταση, όπως αναφέρουν οι κάτοικοι.
Ακόμη, ο κ. Χούνος, εκδηλώνοντας την ανησυχία του για τα μακροχρόνια προβλήματα που προκύπτουν από την αυξημένη πληθυσμιακή ανάπτυξη των άγριων αλόγων στην περιοχή, τόνίζει πως «τα άλογα τρώνε ό,τι βρούνε: αμπέλια, κήπους, σπαρτά», σημειώνοντας ότι οι άνθρωποι που ασχολούνται με τη γεωργία δεν μπορούν να δουλέψουν. Αντίστοιχο πρόβλημα καταγράφει και ο κ. Κοτροκόης λέγοντας πως «οι αγρότες της περιοχής αντιμετωπίζουν σοβαρότατα προβλήματα». Παράλληλα, ο πρόεδρος της Τοπικής Κοινότητας Μαρκόπουλου, Νίκος Ανδρεάτος, συνυπογράφει την ύπαρξη κραυγαλέων προβλημάτων στην καθημερινότητα των πολιτών, λέγοντας πως τα ζωντανά «τρώνε το αμπέλι, τρώνε τα χόρτα και τα σανά, ενώ δημιουργούν και διάφορες ακόμη ζημιές και αυξάνουν τον κίνδυνο πρόκλησης ατυχήματος». Σχετικά με αυτό, ο κ. Χούνος μας ανέφερε πως υπάρχει κίνδυνος «να γίνει κάποιο τροχαίο και να σημειωθεί τραυματισμός», καθώς «έχουν ήδη τρακάρει 4-5 αυτοκίνητα με τα άλογα», ευτυχώς χωρίς σοβαρούς τραυματισμούς.
Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί πως, σύμφωνα με τον κ. Ανδρεάτο, δεν υπάρχουν μόνο αρνητικά αλλά και θετικά σημεία στην παρουσία των αλόγων. «Τα άλογα έχουν και θετικό αποτύπωμα καθώς υπάρχουν πολλές μεγάλες και απερπάτητες εκτάσεις, τα άλογα κινούνται εκεί με αποτέλεσμα να ανοίγουν μονοπάτια και έτσι να μη γίνεται ζούγκλα η περιοχή, αλλά να παραμένει κάπως πιο ήμερο το μέρος, ενώ παράλληλα καθαρίζουν και τις άκρες των δρόμων».
Η μελέτη
Η μελέτη που υποβλήθηκε υπό την καθοδήγηση του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ φέρει τον τίτλο «Παρακολούθηση του πληθυσμού και προτάσεις διαχείρισης των άγριων αλόγων στον Εθνικό Δρυμό Αίνου και σε περιοχές της Ναυπακτίας». Ωστόσο, στο παρόν κείμενο θα αναφερθούν στοιχεία, αποτελέσματα και προτάσεις που αφορούν αποκλειστικά και μόνο τα άλογα στην Κεφαλονιά. Το έργο περιλαμβάνει την παρακολούθηση του πληθυσμού και την υποβολή προτάσεων για τη διαχείρισή του.
Ο κ. Μπακαλούδης Δημήτριος, καθηγητής του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΑΠΘ με γνωστικό αντικείμενο την οικολογία και διαχείριση της άγριας πανίδας μιλώντας στο The Kefalonian Globe αναφορικά με την μελέτη αναφέρει πως «Το εργαστήριο μας ως ερευνητική ομάδα ανέλαβε την υλοποίηση του έργου μετά από διαγωνισμό που προκήρυξε ο ΟΦΥΠΕΚΑ, ο οποίος το χρηματοδότησε».
Αναφορικά με την έρευνα, οι καταγραφές του πληθυσμού των αλόγων πραγματοποιήθηκαν σε τρεις περιόδους, την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 2023 όποτε, σύμφωνα με τον κ. Μπακαλούδη, κατέστη εφικτό να μελετηθούν μεταξύ άλλων η αναπαραγωγή όπως φυσικά και η φυσική κατάσταση των ζώων.
«Καταγράψαμε τον αριθμό των αλόγων και τη δομή του πληθυσμού, στην οποία μεταξύ άλλων παίζει πολύ σημαντικό ρόλο -διαχειριστικά- η αναλογία των φύλων (θηλυκό και αρσενικό). Το σύνολο των αλόγων ήταν σε πολύ καλή σωματική κατάσταση γενικότερα, αλλά και από πλευράς διατροφής, πράγμα που επηρεάζει θετικά και την αναπαραγωγή τους, καθώς ένας υγιής πληθυσμός παρουσιάζει υψηλότερη επιτυχία αναπαραγωγής και χαμηλότερη θνησιμότητα, διατηρώντας έτσι μεγάλο ποσοστό νεαρών αλόγων. Αυτά τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι ο πληθυσμός έχει πολύ καλές προοπτικές για να αυξηθεί στο μέλλον», εξηγεί ο καθηγητής.
Πόσα είναι τα άλογα;
Αν και μιλώντας με τους κατοίκους της περιοχής, ο αριθμός δεν ήταν ακριβής και διασταυρωμένος, όλοι έκαναν λόγο για πολλά περισσότερα άλογα από όσα καταγράφηκαν στην έρευνα. Όπως τονίζει ο καθηγητής, δεν υπάρχει καμία περίπτωση να είχε διαφύγει κάποιο άλογο της καταμέτρησης, καθώς είχαν χρησιμοποιηθεί αρκετές μέθοδοι καταμέτρησης και ταξινόμησης, όπως τόσο από το έδαφος με οχήματα και φωτογράφιση όσο και από αέρος με drone. Επομένως, όπως μας μεταφέρει ο καθηγητής, τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι «ο μέγιστος αριθμός αλόγων που καταγράφηκε στο πλαίσιο της μελέτης το 2023 ήταν 31, εκ των οποίων τα εννέα βρίσκονταν στον Εθνικό Δρυμό Αίνου που είναι στην περιοχή του μοναστηριού της Ζωοδόχου Πηγής, δηλαδή στο φυσικό τους περιβάλλον ενώ τα 22 άλογα ήταν κάτω στα Θηράμονα και κινούνται μεταξύ Θηράμωνων, Χιονάτων και Ελειού. Μάλιστα, αν και ο μέγιστος αριθμός ήταν 31 άλογα, υπήρχαν τουλάχιστον 5-6 φοράδες στην τελική φάση της εγκυμοσύνης, γεγονός που σημαίνει ότι λίγους μήνες αργότερα ο πληθυσμός θα αυξανόταν λόγω των γεννήσεων».
Προτάσεις
Με τη μελέτη προτάθηκαν 10 διαχειριστικά μέτρα, εκ των οποίων τα πέντε αναφέρονται στη διαχείριση του πληθυσμού και του ενδιαιτήματος των αλόγων και τα πέντε είναι κοινωνικο-οικονομικά μέτρα. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί, σύμφωνα με τον κ. Μπακαλούδη, είναι πως για να υπάρχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, χρειάζεται να υλοποιηθούν όλα τα μέτρα, και όχι κάποια μεμονωμένα ή αποσπασματικά. «Δεν μπορούμε να λειτουργούμε αποσπασματικά, πρέπει να λυθεί το πρόβλημα συνολικά», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Ακολουθούν τα μέτρα εν συντομία:
- Σύλληψη των 22 αλόγων που βρίσκονται στην πεδινή περιοχή (τα εννέα από τα 31 που είναι συνολικά, βρίσκονται ήδη στον βιότοπό τους) και μετατόπιση στον Αίνο.
- Στείρωση των αρσενικών που θα συλληφθούν με ευνουχισμό.
- Ανοσο-αντισύλληψη των θηλυκών με μονοδοσικό εμβολιασμό. Η ανοσοαντισύλληψη έχει διάρκεια 2-3 χρόνια και το εμβόλιο καταστέλλει την ωορρηξία, εμποδίζοντας έτσι την αναπαραγωγή των θηλυκών.
- Διαχείριση νερού (ποτίστρες, πηγές και στέγαστρα για συλλογή όμβριων υδάτων). Προτείνεται οι πηγές πάνω στην Ι.Μ. Ζωοδόχου Πηγής να είναι ελεύθερες για όλα τα ζώα. Μεταξύ άλλων, αναφέρονται ακόμη ως μέτρα η κατασκευή νέων ποτιστρών και η συντήρηση κάποιων δεξαμενών που υπάρχουν αλλά έχουν στεγνώσει. Επιπλέον προτείνεται να γίνουν κάποια στέγαστρα, για να συλλέγουν το βρόχινο νερό το οποίο θα αποθηκεύεται και στη συνέχεια θα παρέχεται σε μικρή δεξαμενή με ειδικό ρυθμιστή στάθμης.
- Υιοθεσία των ελεύθερων αλόγων και ιδιαίτερα των νεογέννητων πουλαριών, πάντα με στείρωση των αρσενικών.
Αναφορικά με τη διαχείριση νερού, ο κ. Μπακαλούδης τονίζει πως πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό μέτρο καθώς η έλλειψη του νερού, όπως αναφέρει, ήταν αυτή που απομάκρυνε τα άλογα από τον βιότοπό τους. Πρόκειται για ένα πολύ απαιτητικό ζώο στο νερό που όμως το στερούνταν, με αποτέλεσμα να κατεβαίνει σε πιο χαμηλά υψόμετρα αναζητώντας το. Μάλιστα, ο καθηγητής εξηγεί πως ο λόγος που τα άλογα δεν έβρισκαν νερό στο βουνό του Αίνου ήταν καθώς κάποιοι κτηνοτρόφοι έχουν περιφράξει τις ελάχιστες πηγές, προκειμένου να εξυπηρετήσουν τα δικά τους ζώα.
Τα υπόλοιπα μέτρα είναι κοινωνικο-οικονομικά:
- Αποζημίωση αγροτών που υφίστανται ζημιές οι καλλιέργειές τους από τα άλογα.
- Επιδότηση εγκατάστασης περίφραξης για αγρότες που έχουν υποστεί ζημιά από τα άλογα.
- Αλλαγή του είδους καλλιέργειας.
- Μέτρα αποτροπής ατυχημάτων. Παρεμβάσεις στο οδικό δίκτυο, όπως:
- Πινακίδες προειδοποίησης.
- Κραδασμικές λωρίδες για μείωση ταχύτητας σε συγκεκριμένα σημεία.
- Τοποθέτηση ανακλαστήρων για τα φώτα.
- Καθαρισμός θάμνων εκατέρωθεν των δρόμων για να βελτιωθεί η ορατότητα.
- Εκστρατεία ενημέρωσης. Μεταξύ άλλων, στα ΜΜΕ, στα social media, και με συμβατικά μέσα όπως τα ενημερωτικά έντυπα και οι εκδηλώσεις ενημέρωσης.
Σημειώνεται, πως για το κάθε μέτρο μέσα στην μελέτη αναφέρεται και ο φορέας που είναι υπεύθυνος για να το υλοποιήσει είτε σε συνεργασία με κάποιον άλλον ή μεμονωμένα.
Το νομοθετικό κενό και οι δυσκολίες εφαρμογής των μέτρων
Παρά τη θετική προσέγγιση όλων των τοπικών και περιφερειακών φορέων στο να βρεθεί μια λύση, το ζήτημα φαίνεται κάπως να έχει παγώσει. Ο κ. Κοτροκόης επισημαίνει ότι «η καθυστέρηση στην επίλυση του προβλήματος με τα ελεύθερα άλογα οφείλεται στην αδυναμία της πολιτείας να δώσει λύση. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του αντιπεριφερειάρχη Π.Ε. Κεφαλονθιάς κ. Ευστάθιου – Σωτήριου Κουρή και όλων των προέδρων των κοινοτήτων, το ζήτημα παραμένει άλυτο λόγω νομοθετικού κενού».
Για το νομοθετικό κώλυμα τοποθετείται ο κ. Κοτροκόης πιο επισταμένα αναφέροντας πως «παρά τις συνεχείς προσπάθειες, το θέμα έχει “παγώσει” εξαιτίας μιας νομοθετικής ρύθμισης που έγινε τον περασμένο Οκτώβριο». Σύμφωνα με αυτήν, τα μη δεσποζόμενα άλογα δεν ανήκουν σε κανέναν, γεγονός που σημαίνει ότι δεν υπάρχει υπεύθυνος φορέας για τη διαχείρισή τους. Οι τοπικές αρχές έχουν ζητήσει την τροποποίηση της νομοθεσίας, ώστε να οριστεί ένας φορέας υπεύθυνος για τα άλογα, προκειμένου να προχωρήσουν οι απαραίτητες διαδικασίες και να βρεθεί λύση στο πρόβλημα».
«Αυτή τη στιγμή, τα υπουργεία Περιβάλλοντος και Αγροτικής Ανάπτυξης έχουν μπλέξει σχετικά με το ποιο είναι το αρμόδιο για την κατάσταση. Το κενό αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουν καταλήξει αν τα άλογα είναι άγρια ή οικόσιτα», αναφέρει ο κ. Χούνος.
«Υπάρχει πολιτική πρωτοβουλία και συνεχής συνεννόηση»
«Ιδιαιτέρως θετικό είναι το γεγονός πως υπάρχει ενεργή πολιτική πρωτοβουλία, ειδικά από την Περιφέρεια και τον αντιπεριφερειάρχη κ. Κουρή, τον δήμο και τη Διεύθυνση Δασών. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς συμμετείχαν στις διαβουλεύσεις, ενώ η επικοινωνία μεταξύ αυτών παραμένει συνεχής, με στόχο την αλληλοβοήθεια και τη σταδιακή βελτίωση της κατάστασης. «Θέλω να πιστεύω ότι το πρόβλημα θα έχει λυθεί έως το καλοκαίρι του 2025», αναφέρει ο κ. Ξανθάκος, εκφράζοντας αισιοδοξία για την πορεία των ενεργειών.
«Πιστεύω ότι σύντομα θα βρεθεί η λύση, καθώς το ζήτημα είναι μακροχρόνιο και επιτακτικό. Πρέπει να το αντιμετωπίσουμε, καθώς αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα οικολογικά προβλήματα της περιοχής. Στόχος όλων μας είναι να εξασφαλίσουμε την επιβίωση και τη διατήρηση των αλόγων στο διηνεκές, αλλά παράλληλα να αποτρέψουμε τη σύγκρουση μεταξύ αλόγων και ανθρώπων» επισημαίνει ο κ. Ξανθάκος.
Συνοψίζοντας, η κατάσταση των ελεύθερων αλόγων στην Κεφαλονιά αποτελεί μια σύνθετη πρόκληση που απαιτεί άμεση και συντονισμένη δράση από τις τοπικές αρχές και την πολιτεία. Οι προτάσεις που προκύπτουν από την έρευνα υποδεικνύουν ότι η υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής διαχείρισης είναι αναγκαία για την εξισορρόπηση των οικολογικών αναγκών και των απαιτήσεων των κατοίκων.
Πηγές Φωτογραφιών:
https://kefaloniageopark.gr/node/264
https://aenosnationalpark.gr/fysiko-perivallon/ta-aloga-tou-ainou/https://aenosnationalpark.gr/fysiko-perivallon/ta-aloga-tou-ainou/
https://aenosnationalpark.gr/fysiko-perivallon/ta-aloga-tou-ainou/
Greek 
English